طلسم و جادو چیست ؟

طلسم و جادو چیست ؟

جادو

 جادو به معنی عام واژه

 ”جادو“ به معنی عام واژه, به مجموعه گسترده ای از آداب و کنش های زبانی اطلاق می شود که بخشی از جامعه با توسل به آن ها به طور مستقیم یا به واسطه عاملان می کوشند برای دغدغه های زندگی خود  پاسخی بیابند.

ارزش بررسی مجموعه آثار عامیانه ای که از دوره صفوی به زبان فارسی منتشر شده است, در این است که ما را با عوامل هراس و نگرانی های بخش وسیعی از جامعه ما آشنا می سازد. چاره جویی های غریب برای رویارویی با طیف وسیعی از موارد استیصال فردی و گروهی, از آفت و بیماری گرفته تا جنگ و صلح, بیانگر  شیوه ای است که برای مقابله با دشواری ها در پیش گرفته می شود.

مطالعاتی که از قرن نوزدهم تا امروز در فرانسه در این باره انجام گرفته است, نشان می دهد که ”سحر“ به عنوان زیر مجموعه ”جادو“, در گروه های روستایی غرب اروپا رواج داشته و دارد که عامل اساسی آن, فقر و فلاکت است.

این پدیده ها را به شکل های مختلف در همه جوامع بشری می یابیم, اما شاید بتوان در چشم اندازی کلی چنین گفت که آداب و کنش ها در جایی بیشتر  پرخاشگرانه و خشونت آمیزند (جادوی سیاه)

و در جای دیگر, بیشتر به منزله تمهیداتی است برای حفاظت و حراست و مصونیت از بلایا (جادوی سفید).

بیماری و جادو

                  عارضه های پزشکی که با جادوگری اشتباه گرفته می شد

بیماری و جادو : این دو چه ارتباطی با یکدیگر داشتند؟ هنگامی که در قرون وسطا کشیشان و مردم،جادوگران را در آتش می سوزاندند،تصور بر این بود که خود رادر مقابل نیروهای پلید تاریکی مقاوم میکنند .

بدون وجود دانش پزشکی پیشرفته که امروزه داریم،برخی افراد هنگامی که با پدیده های کمتر شناخته شده پزشکی مواجه می شوند آن را به شیاطین و جادوگران نسبت می دهند.

به همین علت از زمان های بسیار دور،ارتباط گسترده ای میان بیماری و جادو وجود داشته است

                 بیماری صرع

صرع، یک نوع وضعیت عصبی است ، که موجب تشنج ناشی از بروز فعالیت الکتریکی مغز می شود، 65 میلیون نفر

در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند، که حدود 3 میلیون نفر از آنها در ایالات متحده قرار دارند.

در طول تشنج، فرد ممکن است دچار سرگیجه یا ضعف شود و سپس به حالت غش یا ناهوشیاری بیفتد که در طی آن

بی واکنش می ماند و ممکن است دچار لرزش، ترمور و یا تشنج گردد. ظاهر فردی که کنترل تکان های بدن خود را در

دست ندارد می تواند علت این باشد که تماشاگران بی اطلاع بترسند و در نتیجه جادوگری و شیاطین را به این مسئله

و رخداد متهم کنند.و باز هم مسئله ارتباط میان بیماری و جادو پیش بیاید

بیماری های روانی عجیب

از آنجایی که بیماری های روانی مانند اسکیزوفرنی و اختلال هویتی متضاد می توانند موجب

تغییرات هیجانی و رفتاری شوند، از زمانی که در میان مردم شایع شدند و ظهور پیدا کردند،اشتباه

درک شده و فهمیده نشده اند.بیماران روانی “جن زده” نامیده می شدند که روح آن ها توسط

شیطان به تسخیر در آمده است. و بنابر دیدگاهی که در مؤسسات ملی بهداشت منتشر شده

بود .

“تعداد زیادی از جادوگران و افرادی جن زده ای که در آتش سوختند احتمالا اختلالات روحی و روانی

داشتند که برای مردم عجیب و بدون دلیل بوده است”.

مسمومیت با گیاه آلکالوئید

هنگامی که مردم غذای آلوده به گیاه آلکالوئید را می خورند، می توانند نشانه هایی را که مشابه

بیماری صرع یا بیماری روانی است

در خود مشاهده کنند، مانند «اسپاسم عضلانی خشونت آمیز، استفراغ، توهمات، ، احساس

خزش روی پوست و بسیاری از نشانه های دیگر.

PBS می گوید: تمام علائم مسمومیت ناشی از گیاه آلکالوئید تحت عنوان جادوگری شناخته می

شد و در دادگاه ها به آن رسیدگی شده…

اما در واقع این مسمومیت و عوارض پس از آن، ناشی از مصرف گیاهی به نام ” Ergot” بوده است

که حاوی مواد توهم زا مانند LSD می باشد.

اما در گذشته که تصوری راجع به داروهای توهم زا و اثرات آن بر انسان نداشتند،تصور میکردند که

این رفتار و اعمال ناشی از قدرت های ماوراالطبیعه و دخالت اجنه و شیاطین است.

                                           سحر چیست ؟

«سِحر» نوعى اَعمال خارق العاده است كه گاه آثارى در وجود انسان مى‌گذارد و گاهى تنها جنبه

روانى دارد.

سحر در قرآن گاهی جهت فريفتن مردم و چیزی شبیه چشم بندى معرفی می شود؛ مانند سحر

ساحران زمان موسی(ع) و گاهي نیز به موثر بودن آن صحه مى‌گذارد؛ مانند سِحرى كه باعث

جدائي زن و شوهر می شد.

کتاب مقدس تورات، سحر و جادوگری را ناروا و ناپسند دانسته است و گاه از عقاب کردن کسی که

به سراغ سحر رفته است سخن گفته، اما نویسنده قاموس کتاب مقدس اعتراف می کند با وجود

این، یهود سحر را فراگرفتند.

بسياري از سِحرها با استفاده از خواص شيميائى و فيزيكى براي اغفال مردم ساده لوح انجام

مى‌شود و فقهاى اسلام ياد گرفتن و انجام آن را حرام دانسته‌اند؛ به فرموده امام علي(ع) چنين

كسي، كافر شده و رابطه‌اش با خدا  قطع مى‌شود.

در بررسی معنای سِحر و جادو در منابع مختلف به چند واژه برمی‌خوریم که برخی با یکدیگر مترادف

هستند و برخی دیگر، متفاوت. این مترادف بودن یا متفاوت بودن واژگان گاه به وضع و استعمال

لغوی برمی‌گردد و گاه به دیدگاه و نظر نویسندة آن مطلب و در برخی موارد واژگان فارسی و عربی

استعمال می‌شوند.

واژگانی از این قبیل: معجزه، کرامت، استجابت دعا، چشم‌زخم، تلقین، طلسم، سِحر، جادو،

کهانت، شعبده و.. . از میان این واژگان،

سه واژه در این بحث بسیار مهمّ و کلیدی است: کهانت، شعبده، سِحر.

طلسم چیست ؟

طلسم (به عربی: طلسم و یونانی: τέλεσμα) یک باور خرافی است که می‌تواند هر شیء یا

نگاره‌ای متشکل از واژگان، شمارگان، اشکال و جداول دارای قدرت مذهبی یا جادویی باشد که

هدف آن محافظت، التیام یا  حتی آسیب رساندن به افرادی است که برای آنها ساخته شده‌است.

طلسم‌ها غالباً اشیای قابل حمل هستند که از طرق مختلف بر روی شخصی حمل می‌شوند، اما

همچنین می‌توانند به‌طور دائمی در مکانی نصب شوند.

طلسم‌ها با تعویذها ارتباط نزدیکی دارند، اما تفاوت اصلی در شکل و ماده آنها است، طلسم‌ها

اغلب به شکل اشیا مانند لباس،سلاح یا پارچه با متن جادویی هستند.

طلسم‌ها در طول تاریخ در تمدن‌های بسیاری مورد استفاده قرار گرفته‌اند و با شیوه‌های نجومی،

علمی و مذهبی و در ارتباط بوده‎اند اما نظرات پیرامون استفاده از آن‎ها در برخی فرهنگ‌ها در عصر

جدید تغییر کرده‌است.

اقسام كلي افعال و اعمال خارق العاده

اعمال خارق العاده به طور كلي به دو دسته تقسيم مي شوند:

1. اعمالي كه مستند به يكي از اسباب طبيعي و عادي هستند كساني كه اين كارها را انجام مي

دهند سه گروه هستند:

اول: گروهي كه با تلاش و آموزش و تمرين, توان انجام آن را يافته اند.

دوم: گروهي كه از اسباب طبيعي استفاده مي كنند ولي اين اسباب طبيعي از حس مردم پنهان

است و صاحب عمل به كارهايي دست مي زند كه ديگران اسباب آن را نشناخته اند.

سوم: گروهي كه به وسيلة سرعت حركت كارهايي را انجام مي دهند, سرعتي كه بيننده آن را

تشخيص ندهد و اين گونه فكر كند كه عمل نامبرده بدون هيچ سبب طبيعي انجام يافته است.

2. اعمالي كه مستند به هيچ يك از اسباب طبيعي و عادي نيست مثل خبر دادن از غيب، ايجاد

دشمني، ايجاد محبت و… اينگونه كارها با تمام اختلافي كه در نوع آنها هست مستند به قوت

اراده و شدت ايمان به تأثير اراده است.

سحر و جادو نوعي خدعه و نيرنگ است كه عوامل آن مرموز و نامرئي مي باشد.

شيخ انصاري در تعريف سحر مي فرمايند:

سحر كلامي است كه به زبان جاري كنند يا چيزي را بنويسند يا اورادي را بخوانند يا اينكه با

استخدام ملائكه و جن در مسحور اثر بگذارند.

طلسم يك لفظ يوناني است و آن را به يوناني تلسما (Telesma) گويند كه نقش هاي سحري يا

تنجيمي است كه براي دفع آفتها يا حوادث مختلف ديگر بكار مي رود كه طلسم سازان براي اعداد

تأثيرات خاصي قائلند.

علومي كه از عجايب و غرايب آثار بحث مي كنند بسيار زياد است بطوري كه نمي توان در تقسيم

آنها ضابطه اي كلي بيان كرد لذا در اين بحث معروفترين آنها را ذكر مي كنيم.

1. علم سيميا: موضوع اين علم هماهنگ كردن و خلط كردن قواي ارادي با قواي مخصوص مادي

است .

2. علم ليميا: موضوع آن كيفيت تأثير اراده در صورت اتصالش با ارواح قوي و عالي است.

3. علم هيميا: موضوع آن تركيب قواي عالم بالا با عناصر عالم پايين است كه به آن علم طلسمات

مي گويند .

پس اگر نقشه آسماني كه مناسب با حادثه اي از حوادث است با صورت و شكل مادي آن حادثه

تركيب شود آن حادثه پديد مي آيد و اين معناي طلسم است.

4. ريميا: علمي است كه از استخدام قواي مادي بحث مي كند تا به آثار عجيب آنها دست يابد كه

به آن شعبده هم مي گويند.

علم كيميا، علم اعداد، خواب مغناطيسي. احضار ارواح نيز از ملحقات به اين علوم چهارگانه مي

باشند.با توجه به اين تقسيم روشن شد كه طلسم يكي از انواع علوم غريبه است .

مرحوم علامه طباطبايي در جاي ديگري دعا، افسون و طلسم را جزء سحر مي شمارد.

مرحوم شيخ انصاري نيز در كتاب مكاسب اقسام سحر را اينگونه مي شمارد :

1. سحر وابسته به تأثير نفس ساحران و رياضت نفس.

2. استفاده از علوم نجوم و پيشگويي.

3. طلسم كه به وسيلة مخلوط كردن قواي آسماني با قواي زميني به وجود مي آيد.

4. استفاده از فرشتگان و جن

نتيجه: از تقسيماتي كه اين بزرگان براي سحر انجام داده اند روشن مي گردد كه طلسم نيز از اقسام سحر و جادو محسوب مي شود.

جایگاه سحر در ایران

در ایران روزگار قاجار گرایش به خرافات و بهره گیری از طلسمات و تعویذ ها گسترده و عمومی بود.

با این حال بیش تر, و یا اس ا سا, عملی زنانه تعریف می شد.این نگرش ریشه ها و پایه ها و در

ادامه آثار و پیامدهایی داشت و مقاله حاضر در صدد است پایه ها و پیامدها را بررسی و درباره

چرایی و  چگونگی به وجود آمدن این تعاریف پرسش کند. می توان ادعا کرد اساس مرتبط کردن

زنان با پدیده خرافات  چیرگی فکر و فرهنگی مردسالار بود که زن را ذاتا ناقص و ضعیف تلقی می

کرد. پیامد این تفکر نیز«زن  هراسی» بود که به محرومیت زنان از بدیهی ترین حقوق اجتماعی و

مدنی شان, همچون محرومیت از حق رای در  قانون انتخابات مجلس مشروطه, انجامید.

از اواسط دوران قاجار پاره ای از نواندیشان و نوگرایان ایرانی به ارتباط معنادار میان عقب ماندگی

عمومی جامعه و عقب ماندگی زن ایرانی پی بردند و تلاش کردند با نشان دادن ریشه های

اجتماعی و تاریخی  مشکلات جامعه, از جمله مسائل و مشکلات زنان, رویکرد و نگاه ذات باورانه

سنتی را به چالش بکشند و راه را بر  اندیشه اصلاح و ترقی بگشایند.

در بسیاری از قصه های عامیانه عناصری دخالت دارد که شاید بتوان آنها را امروزه به خرافات و

عقاید بدوی انسان های گذشته تعبیر کرد؛ عناصری همچون: سحر, جادو و طلسم. در این پژوهش

نگارنده از میان امهات قصه های  مکتوب سه اثر مشهور را برگزیده است و در پی تبیین جلوه های

مختلف طلسم و چگونگی گشایش آنهاست تا دریابد این  عناصر چه ارتباطی با هم دارند.

هدف این مقاله, بررسی جلوه های عینی طلسم در میان ایرانیان در خلال اهم قصه های عامیانه

فارسی است. با مطالعه انجام شده در این گفتار نزدیکی برخی از طلسمات دیده شد  و حتی در

برخی  از آنها مانند حسین کرد و امیرارسلان زوال طلسمات به طریقی یکسان تصویر شده این

بیانگر تقریب زمانی این دو قصه است.  آتش محور اصلی طلسمات است و از این منظر تاثیری

پذیری از آموزه های اسلامی مبنی بر آفرینش دیوان و جنیان از آتش بوضوح دیده می شود  طلسم

و طلسم گذاران در سرزمینی غیر از ایران هستند و در ایران سپند جایی برای این اعمال شیطانی

دیده نمی شود.

تمایز سحر، كرامت و معجزه

مرحوم مجلسی رحمه الله به نقل از مازری آورده است: فرق بین سحر و معجزه و كرامت در این

است كه سحر به كمك اقوال و افعال ساحر انجام می شود، ولی كرامت غالبا به صورت غیر منتظره

انجام می گیرد. معجزه هم  در مقام تحدی برای پیامبر صورت می پذیرد.

امام الحرمین می گوید: سحر از فرد فاسق ظاهر می شود، ولی كرامت و معجزه هرگز از فاسق

ظاهر نمی شود. شارح المقاصد گفته است:

سحر اظهار امر خارق العاده از فرد خبیث و پلید در انجام اعمال مخصوصی است كه نیازمند یادگیری

می باشد و از این دو نظر، از معجزه و كرامت جدا می شود و به زمان و مكان و شرایط خاصی

اختصاص می یابد و چه بسا  ساحر فردی فاسق و فاجر باشد، در حالی كه معجزه و كرامت به

زمان و مكان خاصی بستگی ندارد